Od wieków nasiona w różnej formie są podstawowym surowcem wykorzystywanym do produkcji żywności. Zboże jadamy pod postacią m.in. makaronu z pszenicy, pieczywa żytniego, płatków z owsa czy kaszy z jęczmienia. Trudno wymienić wszystkie zastosowania ziaren, można natomiast dokładnie opisać ich budowę. Przeczytaj artykuł i sprawdź, z czego się składają i jak są skonstruowane prawdopodobnie codziennie spożywane przez Ciebie plony zbożowe.
Bruzda i bródka w jęczmieniu, pszenicy, owsie i innych zbożach
Podobnie jak większość innego typu organizmy, tak i zboża mają owoc, który w ich przypadku nazywany jest ziarniakiem. Tworzy on jednorodną, niepękającą strukturę o podłużnej formie, zawierającą pojedyncze nasiono. Płaska budowa i widoczna bruzda na jednym z końców, która służyła do pozyskiwania substancji pokarmowych od rośliny macierzystej, to kolejne cechy charakterystyczne owoców zbożowych. Są one specyficzne dla wszystkich gatunków, a więc m.in. jęczmienia, pszenicy, owsa czy żyta.
Po drugiej stronie bruzdy znajduje się tzw. bródka, która jest efektem scalenia się włosków pełniących funkcję wypustek komórkowych powierzchni okrywy ziarna. Istnieją przypuszczenia, że jej rola polega na normowaniu poziomu wilgotności całej struktury zbożowej w trakcie wzrostu. Bródka różni się wielkością w zależności od gatunku zboża – w ziarnach pszenicy jej budowa jest większa niż np. w przypadku żyta. Nie występuje ona jednak w owsie ani jęczmieniu.
Zarodek i bielmo w budowie ziarna zbóż
Innym elementem zboża jest zarodek. Z punktu widzenia rozwoju rośliny odgrywa on kluczową rolę, ponieważ właśnie z niego ona wyrasta. Jest zlokalizowany u dołu ziarna, w obszarze grzbietowym, a jego rozmiary odpowiadają kilku procentom łącznej masy pojedynczego materiału zbożowego. Przykładowo zarodek pszenicy stanowi 2,7% budowy całej struktury, podczas gdy dla kukurydzy ta wartość wynosi 8,4%. Jęczmień i owiec sytuują się pomiędzy tymi dwoma zbożami.
Choć biologicznie zarodek to najistotniejsza część owocu, powierzchniowo największe jest bielmo. Składa się ono na ok. ¾ masy ziarna. Co najistotniejsze, to właśnie ono w dużej mierze wpływa na jakość rozwijających się płodów rolnych, ponieważ w jego obrębie magazynowane są składniki odżywcze pobierane przez nią w fazie wzrostu. Budowa bielma zbożowego pszenicy, owsa, jęczmienia i innych gatunków obejmuje część środkową i zewnętrzną warstwę, zwaną aleuronową. Jej rola polega na zaopatrywaniu rośliny w mikroelementy w okresie kiełkowania.
Warstwa aleuronowa ziarna składa się z:
- protein,
- komórek tłuszczowych,
- witamin,
- enzymów.
Z kolei bielmo środkowe pod względem budowy zawiera głównie skrobię i białka. W odróżnieniu od warstwy aleuronowej odpowiada za gromadzenie substancji odżywczych tylko w nagłych wypadkach, gdy roślina zmuszona jest do sięgnięcia po zapasy.
Budowa zewnętrzna i chemiczna ziarna zbożowego
Kolejnym elementem struktury zbożowej jest zewnętrzna powierzchnia, która stanowi ok. mniej niż 30% łącznej masy ziarna. Na jej wierzchu znajduje się łuska pełniącą funkcję ochronną. Dzięki niej zboże jest skutecznie zabezpieczone przed utratą wilgotności, zniszczeniem i kontaktem ze zwierzętami. Jednocześnie jej budowa pozwala na dostarczanie powietrza i wody do wnętrza pszenicy, owsa czy jęczmienia.
Tak prezentuje się struktura ziaren zbożowych, lecz aby wyczerpać temat, należy omówić je także pod względem chemicznym. Jakie związki się w nich znajdują? Konkretny skład zależy od danego gatunku, jednak mniej więcej można stwierdzić, jakie substancje i w jakich proporcjach zawiera zboże. Niezależnie od tego, czy chodzi o pszenicę, owies czy jęczmień, prezentują się one następująco:
- węglowodany – 60–70%,
- woda – 14–15%,
- błonnik – 1–4%,
- tłuszcze – 1–5%,
- sole mineralne – 1–2%.
Warto zwrócić uwagę na brak witamin.
Budowa ziaren decyduje o ich właściwościach i przeznaczeniu
Mimo różnic we właściwościach surowca zbożowego budowa ziarna pszenicy, owsa, jęczmienia i innych zbóż jest do siebie dość podobna. Nie zmienia to faktu, że właśnie te niewielkie odchylenia decydują o przeznaczeniu poszczególnych gatunków. Wpływ na jakość plonów ma zaś wybór nasion, dlatego warto je pozyskiwać od sprawdzonych dostawców. Do czyszczenia gotowych ziaren polecamy nasze maszyny. Sprawdź ich parametry i przekonaj się, że są dobrym wyborem dla rolnictwa!