Pszenica to jedno z najbardziej wrażliwych zbóż. Nie tylko wymaga ona bardzo wysokiej jakości stanowiska, zasobnego w próchniczą, żyzną glebę, ale również jest trudna w uprawie bez środków ochrony roślin. Tak naprawdę od samego wykiełkowania, aż do kłoszenia, pszenica jest narażona na występowanie różnych chorób, obejmujących zarówno jej części podziemne, jak i naziemne. Choroby pszenicy ozimej wywołują głównie grzyby, dla których zimne, wilgotne warunki są idealne do rozwoju. Rolnicy powinni dokładać wszelkich starań, aby przede wszystkim zapobiegać rozwojowi chorób. Grzyb w pszenicy może powodować znaczące straty w plonach, gdyż ogranicza wzrost i rozwój ziarniaków rośliny. Dla każdego rolnika, który wysiewa pszenicę, najważniejsze jest uzyskanie obfitego, zdrowego plonu, który pozwoli na zwrot środków finansowych zainwestowanych w działania rolnicze i uzyskanie z nich dochodu.
Choroby pszenicy ozimej – według miejsca porażenia
Choroby w pszenicy objawiają się w różny sposób na ich częściach podziemnych i naziemnych. Gdy atakują korzenie, wówczas wzrost rośliny jest zahamowany, utrudniona jest również jej gospodarka wodna, a to wpływa niekorzystnie na rozwój części nadziemnych. Z kolei, gdy choroba atakuje źdźbło, czyli liście rośliny, wówczas niemożliwe jest prawidłowe prowadzenie fotosyntezy, a w efekcie – wytwarzanie wystarczającej ilości substancji odżywczych dla prawidłowego plonowania. Przy dużych areałach należy dokładnie określić procent uprawy, jaka została porażona chorobą. Wszystko po to, aby obliczyć tak zwany próg ekonomicznej szkodliwości. Jest to termin wprowadzony po to, by rolnik mógł określić, czy zastosowanie środków ochrony roślin jest konieczne. Powinien wykonać oprysk wtedy, gdy jego koszty będą niższe niż ewentualne straty plonu w przyszłości.
Ze względu na miejsce porażenia wyróżnia się choroby źdźbła i korzeni oraz choroby liści:
Choroby źdźbła i korzeni to:
- łamliwość podstawy źdźbła powodowana przez grzyb Pseudocercosporella herpotrichoides. Wytwarza on szklisto-brązowe plamy u podstawy liści, a w przyszłości powoduje wyleganie kłosów, zmniejszając plony.
- fuzaryjna zgorzel – dotyczy podstawy źdźbła i korzeni. Wywołuje ją Fusarium culmorum i Fusarium avenaceum, grzyb powodujący powstawanie brunatnych kresek u podstawy liści, a następnie brązowienie i przedwczesne dojrzewanie bez plonów.
- ostra plamistość oczkowa – wywoływana przez grzyby Rhizoctonia solani i Ceratobasidium cereale. Nie jest to jednak choroba wywołująca duże straty – zwykle wynoszą one do 1% plonu.
Choroby liści to:
- plamistość brunatna – wywoływana przez Pyrenophora tritici-repentis, grzyba. Porażeniu ulegają pochwy liściowe, liście oraz kłosy. Początkowo liście mają niewielkie, owalne plamy w kolorze żółtym, które z czasem łączą się, brunatnieją i zasychają. To choroba, która obniża plony w sposób znaczący.
- rdza brunatna wywoływana przez sympatycznie brzmiącego, ale groźnego grzyba Puccinia recondita. Jesienią i wiosną pojawiają się na wierzchniej stronie liści jasnobrązowe, owalne skupiska plam, a silnie porażone liście żółkną, zasychają i obumierają.
- mączniak prawdziwy – powodowany przez Blumeria graminis, grzyba powodującego gąbczaste, białe naloty na liściach. Ten grzyb bardzo szybko uodparnia się na środki chemiczne, dlatego przy ochronie roślin należy pamiętać o rotacji różnych preparatów. Mączniak może powodować objaw, jakim są żółte końcówki liści pszenicy świadczące o chlorozie, czyli braku chlorofilu. Należy jednak wiedzieć, że żółknące liście to bardzo powszechny objaw nie tylko chorób, ale również niedoborów składników pokarmowych, zbyt głębokiego czy zbyt płytkiego siewu, za mało napowietrzonej gleby ubogiej w tlen, czy nawet chłodu. Obserwując ten objaw należy przede wszystkim wykluczać poszczególne niedobory biorąc pod uwagę zabiegi, które wykonywało się na pszenicy w ostatnim czasie.
- septorioza paskowana liści – wywołuje ją grzyb o nazwie Mycosphaerella graminicola powodujący jasnozielone, w czasem brązowiejące plamki. Choroba łatwo rozprzestrzenia się na zdrowe części rośliny i wywołuje spore straty w plonach.
Są to tak zwane choroby liścia flagowego pszenicy. Oprócz nich można jeszcze wyróżnić:
- czerń pszenicy. Czarna pszenica to choroba wywoływana przez grzyby z gatunków Cladosporium herbarum, Alternaria alternata, czy Epicoccum. Nie jest to choroba liści, lecz kłosa – zostaje on pokryty czarnym nalotem i bardzo obniża wartość technologiczną ziarna zboża. Rozwojowi czerni zbóż sprzyjają obfite, długotrwałe deszcze w okresie poprzedzającym żniwa i opóźniającym ścięcie kłosów. Niestety, czarny grzyb jest to jedna z najpoważniejszych chorób grzybowych pszenicy. Jej zwalczanie jest nieopłacalne, dlatego całe zbiory należy szybko ściąć i osuszyć, ratując, co się da, choć plony nie będą wówczas zbyt dobrej jakości.
Jak może się przenosić choroba zbóż?
Choroby grzybowe zbóż są najpopularniej występującymi w uprawach. Rozwojowi grzybów sprzyja wilgoć i niska temperatura, ale również wiele innych czynników. Zanieczyszczona pożniwnymi resztkami ziemia to dobre stanowisko dla grzybów. Uprawa roślin w monokulturze również nie sprzyja różnorodności biologicznej i obniża odporność roślin na zachorowanie. Najczęściej choroby są wysiewane z zanieczyszczonym ziarnem, a rozprzestrzeniają się na przykład dzięki zbyt gęstemu wysiewowi. Jak zatem widać, w uprawie pszenicy – niezwykle wrażliwego zboża – bardzo istotne jest to, aby krok po kroku zadbać o jak najlepsze warunki do jej wzrostu, aby ograniczyć występowanie chorób grzybowych.
Choroby grzybowe pszenicy – jak je rozpoznać?
Choroby grzybowe na pszenicy objawiają się w zależności od miejsca występowania w korzeniach, u podstawy źdźbła, na liściach lub na kłosach. Każdy rolnik powinien zatem bardzo uważnie obserwować swoje rośliny, i to już od momentu kiełkowania. Grzyby na pszenicy rozprzestrzeniać się mogą szybko, szczególnie w niekorzystnych warunkach atmosferycznych. Praktycznie każda z chorób grzybowych daje bardzo wyraźne, konkretne objawy w postawi odbarwiania się, brązowienia i obumierania liści, łodyg lub korzeni, dlatego uważnie obserwując swoje rośliny, można szybko zauważyć pierwsze stadia choroby i zwalczyć ją.
Jakie środki na grzyba w pszenicy stosować profilaktycznie?
Zarówno profilaktycznie, jak i grzybobójczo stosuje się na pszenicę fungicydy. Są to środki chemiczne zawierające substancje, które pozwalają działać na dwa sposoby. Po pierwsze, usuwają istniejące już skupiska grzybów, a po drugie – zapobiegają ich rozprzestrzenianiu się na zdrowe rośliny poprzez stymulowanie ich odporności. Fungicydy najczęściej zawierają związki siarki i miedzi. Jako profilaktykę, oprysk z fungicydów stosuje się od fazy pełni kłoszenia czyli T3 do końca fazy kwitnienia, nawet dwukrotnie w sezonie wegetacyjnym. Stosuje się wówczas fungicydy zawierające metkonazol, tebukonazol czy prochloraz, które wykazują najskuteczniejsze działanie ochronne. Ważne jest, aby pamiętać o rotacji środków ochrony roślin, aby patogeny nie uodporniły się na ich działanie.
Jaki jest skuteczny oprysk od grzyba na pszenicę porażoną chorobą?
Różnego rodzaju fungicydy jako środek na grzyba w pszenicy od renomowanych producentów środków ochrony roślin są wystarczającym preparatem, aby pozbyć się większości chorób grzybowych występujących w tym zbożu. Opryski należy stosować w bezdeszczową pogodę, na suche pola. W niektórych środkach czas wchłaniania się ich przez rośliny to 1-2 godziny, inne to aż 6-8 godzin. Dzięki szybkiemu tempu działania możliwe jest skuteczne zastosowanie oprysków fungicydowych poprzez dopasowanie się do okienka pogodowego, które zapewni właściwe warunki. Optymalna temperatura powinna wówczas wynosić 12-20 stopni Celsjusza. Bardzo ważne jest to, aby jak najwcześniej zadziałać, na jak najmniejsze ogniska grzyba w pszenicy, aby uratować jak największą część plonów i tym samym zminimalizować straty. Nie zawsze da się zapobiec chorobom pszenicy. Dlatego też kontrola zbóż na każdym etapie ich wzrostu i szybkie reagowanie to główne zadania rolnika, który podejmuje się uprawy tego ważnego dla świata zboża.